OSMANLI TARİHİNDE HAMAM KÜLTÜRÜ VE TEKSTİLLERİ

HAMMAM CULTURE AND TEXTILES IN OTTOMAN HISTORY

Özet

Türk halkının binlerce yıllık su sevgisi, Anadolu kültürünün ve İslamiyet’in de etkisi ile geleneksel hamam ritüellerini meydana getirmiştir. Hamam kültürü ile birlikte tekstil malzemelerine ihtiyaç duyulmuştur. Osmanlı’da hamam tekstilleri ve bezemelerinin nitelikleri hamama giden ailelerin sosyal statülerini belirlemiştir. Hamam ritüelleri tüm dünyada “Türk Hamamı” unvanına layık görülmüştür. Saraydan halka yayılan bezeme sanatı hamam tekstillerinde kullanılmıştır. Bu tekstiller; gelin ve damat hamamı, sünnet hamamı, asker hamamı gibi ritüeller için sanat eseri niteliği taşımaktadır. Önemli bir hamam tekstili olan havlu; kumaş yüzeyindeki ilmeklerinden dolayı ilk olarak “hav”lı adını almış ve günümüze havlu olarak gelmiştir. En önemli özelliği “hav” ilmeklerinden dolayı su emebilmesidir. Bu nedenle özellikle ıslak mekânlarda tercih edilmektedir. Genel olarak ilmekli bir doku özelliği taşıyan havlu, ilmeksiz olarak da dokunmuştur. İşlemeler ile bezenmiş ve halk arasında; peşkir, mezel, saçaklı, destimal, yağlık, çevre, mendil, makrama, gergah fişkiri, yağdan, yüz bezi, peştamal, üslük, futa olarak adlandırılmıştır.  Bu ürünler boyutlarının, kullanım alanlarının farklılığı nedeniyle yöresel olarak değişik isimler alsa da kurulanma, silinme, örtünme amaçlarına hizmet etmektedir. Araştırmada, bazı kayıtlardaki Osmanlı hamam tekstillerinin incelenmesi amaçlanarak Türk havlusunun tekstil üretim tarihindeki yeri ve önemi açıklanmaktadır. Bu bağlamda arşiv ve koleksiyonlardan doğrudan yararlanılarak doküman analizi yapılmıştır. Çalışma; tarihsel süreçler arasındaki ilişkilerin ortaya konulması ve metodolojik unsurların ele alınması açısından önem taşımakta ve mevcut alana katkı yapmayı hedeflemektedir. Osmanlı Saray kayıtlarında adı hamam gömleği olarak geçen, günümüze kadar muhafaza edilebilmiş, Sultan IV Murad’a (1623-1640) ait saraydaki tek hamam gömleği olan bu  eser çalışmada incelenmiştir. Havlu adına önemli bir diğer kaynak olan “1851’den 1951’e Kraliyet Türk Havlusunun Yüz Yılı” adıyla İngiltere’de Kraliyet Türk Havlusu Sanayinin Kuruluş öyküsü araştırılmıştır. Bu kaynakta; Türk havlusunun, havlu üretim teknolojisinin gelişmesinde dünyaya nasıl ilham kaynağı olduğu anlatılmaktadır.