TÜRK SANATINDA KUŞ İMGESİ


Özet Görüntüleme: 1644 / PDF İndirme: 113

Yazarlar

  • Burcu KAYA KARADUMAN
  • Gülşah ÖZDEMİR

DOI:

https://doi.org/10.51293/socrates24-205

Anahtar Kelimeler:

Türk Sanatı, Kuş, İmge.

Özet

Kültürlerin kuş motifi ile tanışması binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Birçok medeniyette yaşamın her alanında kuşların varlığından söz edilebilir. Sanat tarihine bakıldığında kuş imgesinin hem mitolojide hem de görsel anlatım biçimlerinde sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Antik dönemlerden bu yana sanat betimlemelerinde gökyüzüyle ilişkilendirilerek kuşlara mistik anlamlar yüklenmiştir. Sanat tarihinde kuş imgesi, toplumların yaşam biçimleri,  kültürel yapıları,  inanç sistemleri, edebi, dini, siyasi konularına göre şekillenen farklı betimlemelerle karşımıza çıkmaktadır. Türk sanat tarihine bakıldığında kuş imgesinin özellikle seramik, mimari, kilim motiflerine değin pek çok alanda farklı tasvirlerinin yapıldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca kuğu, güvercin, kartal, Anka, turna, karga ve baykuşun sıklıkla betimlenen kuş türleri olduğu görülmüştür. Özellikle turnanın Göbekli Tepe’ de imgeleştirildiği anlaşılmaktadır. Baykuş, uğursuzlukla anılmakla birlikte farklı kültürlerde bilgelik ve zekânın simgesidir. Bununla birlikte Yunan mitolojisinde bereket tanrıçası Demeter'e adanan bir kuş olarak betimlenir. Türk mitolojisinde kaz, çok akıllı ve bilgiç bir kuştur. Türeyiş ile ilgili anlatılara konu olan önemli simgesel hayvanlar ise kartal, şahin gibi kuşlardır. Sanatta insanlara esin kaynağı olan kuşlar, bilimde de esin kaynağı olmuşlardır. Söylen, masallarda, mitlerde, anlatılarda insanların kuşlar gibi uçtukları betimlenmektedir. Antik Yunan’da Giritli mimar Daidalos’un oğlu Ikaros, uçan ilk insan olarak bilinmektedir. Kültürlerin farklı zamanlarında "kuş" gibi olmak, kuşa benzemek, kuşa dönmek düşüncesi bir hayal, ilham, düşünüş, dilek, dua, efsane, destan vb. söylemler bulunmaktadır. En eski zamanlardan bu yana insanların zihinlerinde farklı şekillerde kuş imgesi şekillenmiştir. Her kavmin kozmogonisi olduğu gibi eski Türklerin de yaradılış efsaneleri olmuştur. Tanrı’nın şeytan yüzünden gazaba uğrayan kadın ve erkeğin kuşa dönüştürülüp cezalandırılmasında olduğu gibi Türeyiş efsanelerinde de kuş imgesinin konu olduğu görülür. Bunun yanı sıra kuş imgesinin kültürümüzdeki yerine dair verilecek en ilginç örneklerden biri de don (kılık) değiştirme motifidir. Sözgelimi Şamanizm’de ölen kişinin ruhunun kuş olduğu inancı vardır. Özellikle Anka kuşu figürünün Türk sanatında farklı bir yeri vardır. Kuş figürünün Türk sanatındaki yansımalarının bir geleneğin devamı ve evrensel bir niteliğin göstergesi olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda Türk ve dünya sanatında kuş imgesinin varlığı, geçmişte olduğu gibi günümüzde de önemini korumaktadır. Bu makalede geçmişten günümüze Türk sanatında kuş imgesini kullanan sanatçı ve çalışmaları üzerinde durulmuştur. Çalışmada nitel araştırma yönteminde literatür tarama tekniği uygulanmıştır. Sonuç olarak kuş imgesi, asırlardır pek çok sanatçıya ilham olmuş, özellikle günümüz eserlerinin de vazgeçilmez konusu haline gelmiştir.

 

Referanslar

Akerson, F. E. (2005). Göstergebilime Giriş, Multilingual, İstanbul

Arık, R. (2000). Kubad Abad, Selçuklu Saray ve Çinileri, Tüürkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul

Berk, N. veTurani, A. (1981).Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi, Tiglat Basımevi, İstanbul

Bilir, T. (2018). Batılı Bir Sanatçının Yorumuyla Şam İşi Üslubunda İznik Çinileri: William De Morgan, Sanat ve Tasarım Dergisi, Sayı:22, s. 49-69

Çakmaklısoy, H. M. (2017). Çağdaş Türk Resim Sanatında Kuş İmgesinin Hareket Bağlamında İncelenmesi, İdil Dergisi, C.6, S.38

Çoruhlu, Y. (1999). “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürleri” III. Türk Kültürü Kongresi, C.1, s. 243-257.

Edeer, Ş. (1992). Tarihsel Gelişimi İçerisinde Kuş Figürünün Plastik Sanatlardaki Yeri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ersoylu, H. (2015).Türk Kültüründe Kuşlar.Ötüken Yayınları, İstanbul

ERSOYLU, Halil,”Türk Kültüründe Kuşlar”,s125 İstanbul

Eyüboğlu, İ. Z. (2000). Anadolu Uygarlığı. Der Yayınları, İstanbul

Halis, Göktuğ, (2022). Göbeklitepe’nin Hayvan Çizimleri ve Olası Anlamları Üzerine, Erişim Tarihi: 21.12.2022, https://www.academia.edu/42588902/G%C3%B6beklitepenin_hayvan _%C3%A7izimleri_ve_olas%C4%B1_anlamlar%C4%B1, S. 1-40

Kabay, Melike (2012). Hayvanlar Alemi, https://www.yeniasya.com.tr/ramazan/posta-guvercinleri_140428, (Erişim: 10.07.2022).

Kaya, M. (2015). Mitolojiden efsaneye Türk mitolojisinin Anadolu’daki efsanelerde izleri. 3. b., İstanbul: Bağlam.

Kayahan, Z. (2018). Hasan Pekmezci ve Sanatı Üzerine, Sanat ve Tasarım Dergisi, Sayı: 21, S. 49-57.

Kayıran, Y. (2018). Necla Rüzgar'ın sanatının oluşumu, Erişim: 21.12.2022, https://t24.com.tr/k24/yazi/necla-ruzgarin-sanatinin-olusumu,1954

Koyuncu, M. (2019).Türk Süsleme Sanatlarında Kuş Figürü ve Büyük Selçuklu Dönemi Seramik Yorumları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tasarım Anabilim Dalı

Levent, A. (2022). “Pazırık Halısındaki Figürlerin Ve Motiflerin Göstergebilimsel Çözümlenmesi” International Social Sciences Studies Journal, (e-ISSN:2587- 1587) Vol:8, Issue:96; pp:870-880

Öncül, K. (2009). Masallardaki Devlet Kuşu Motifi. Milli Folklor Dergisi, C.84, S.176

Özdağ, Didar, E. (2017). Çağdaş Türk Sanatında Gerçek Dışı Kuş Figürleri. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, s. 17-33

Özkul, Kifayet (2019). Anadolu Selçuklu Dönemi Taş İşlemeciliğinde Çift Başlı Kartal Figürü, 6. Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu Kitabı, s. 267-277.

Öztürk, N. (2013). 1950 Sonrası Türk Resminde Masalsı Anlatım, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya

Richer, G. (1984). Yunan Sanatı, (Çev. Beral Madra), Cem Yayınevi, İzmir

Şahin, Can (2001). Türklerde Ejder ve Simurg Motiflerinin Grafik Gelişimi. Doktora Tezi.Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Turani, A. (1995). Zeki Faik İzer, Ankara: Çağdaş Türk Plastik Sanatları Yayın Dizisi, c.199

Us, K. (2020). Whooo Loves Owl Mythology?, Erişim Tarihi: 20.12.2022, https://kimberlyus.com/whooo-loves-owl-mythology

Yılmaz, N. (2013). Osmanlı Minyatüründe Simurg – 2, Erişim Tarihi: 10.12.2022, https://nalanyilmaz.blogspot.com/2013/03/osmanl-minyaturunde-simurg-2.html

İNTERNET KAYNAKLARI

https://handanyalvac.wordpress.com/2019/07/16/gokyuzunun-muhtesem-figurleri-turnalar/ adresinden 24 Temmuz 2022 tarihinde erişildi.

İndir

Yayınlanmış

2022-12-10

Nasıl Atıf Yapılır

KAYA KARADUMAN, B., & ÖZDEMİR, G. (2022). TÜRK SANATINDA KUŞ İMGESİ. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 8(24), 219–235. https://doi.org/10.51293/socrates24-205