ANALYSES OF THE RELATIONSHIPS BETWEEN RELIGIOUS TOURISM AND ECONOMIC GROWTH
İNANÇ TURİZMİ İLE İKTİSADİ BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ANALİZLERİ


DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17184275Keywords:
Religious Tourism, Economic Growth, Tourism Revenues, Unit Root Tests, Pedroni Residual Cointegration Test, Pedroni Panel Data Analysis, Granger Causality Tests, Cultural Heritage, Destination ManagementAbstract
Religious tourism encompasses the travels of individuals to visit sacred sites, participate in religious rituals, and experience spiritual values. In recent years, within the tourism literature, it has been regarded not only as a socio-cultural phenomenon but also as an economic instrument in terms of income generation. The introduction of this study emphasizes the contribution of religious tourism to economic growth through channels such as foreign exchange earnings, employment creation, and the support of regional development. It influences the macroeconomic structure via mechanisms of expenditure, investment, and income multipliers. Furthermore, in the case of Turkey, the significance of sacred centers and destinations emerges through their impact on the socio-economic structure, the production and supply system, and value-added creation methods. In this context, the positive contribution of tourism to the balance of payments and its role in alleviating foreign exchange bottlenecks are particularly crucial for developing countries.
In the methodological analysis of econometric tests used to determine the nature of relationships between variables, a panel dataset was constructed for eight countries with a high concentration of religious centers covering the period 2000–2024. The dependent variable is GDP, while the independent variables include growth rate, population, per capita income, tourism revenue, number of incoming tourists, and the share of tourism revenue in exports. A total of 200 observations were analyzed, and panel causality and cointegration tests were applied. According to the panel Granger causality test results, a bidirectional causality was observed between tourism revenue and GDP. This indicates that tourism affects economic growth, while economic growth simultaneously stimulates tourism demand. The series were found to be integrated of order one, I (1), according to unit root tests. Econometric findings reveal that: (i) both short- and long-term Granger causality tests indicate bidirectional causality between tourism revenues and economic growth/GDP, confirming that tourism triggers economic growth and that growth, in turn, increases tourism demand; (ii) the magnitude of the coefficients is economically significant; and (iii) the share of tourism in exports has a high marginal effect on economic growth. Specifically, a one-unit increase in economic growth raises GDP by approximately 7.29%, while a one-unit increase in per capita income raises GDP by around 7.01%. Similarly, a one-unit increase in the number of tourists increases GDP by about 5.9%, a one-unit increase in tourism revenue raises GDP by approximately 5.5%, and a one-unit increase in the share of tourism in exports contributes roughly 16.5% to GDP growth. These findings provide strong support for the tourism-led growth hypothesis.
Economic-policy implications can be addressed under three main pillars: (1) The demand side-covering branding, route and product diversification (pilgrimage routes, thematic cruise tours, multi-country circuits), off-season packages, and travel facilitation; (2) The supply side-encompassing quality standardization in infrastructure, accommodation, and transportation linkages, as well as guidance, security, and crowd management; and (3) Governance-highlighting the importance of preserving cultural heritage, integrating local employment and SMEs, and ensuring the sustainability of data monitoring and impact analyses. These dimensions indicate that by enhancing the value-added share of religious tourism-which currently remains low within Turkey’s overall tourism sector-religious tourism can generate a leverage effect on economic growth.
References
Aksu, L. (1998). Dünyada ve Türkiye’de Nüfus Analizleri, Sosyoloji Konferansları, 25. Kitap, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Sosyoloji Metodoloji Araştırmalar Merkezi Yayınları, Çantay Kitabevi, İstanbul, 1998.
Aksu, L. (2018). İktisadi Büyüme, İktisat Okullarının Bakış Açısı ve Türkiye, IKSAD Publishing House, 1. Baskı, Turkey.
Alpagu, H. & Koç, E. (2016). Turizmin Ekonomik Etkilerini Ölçen Yöntemler. The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, XI(1), 157-163.
Arslantürk, Y. & Atan, S. (2012). Dynamic Relation Between Economic Growth, Foreign Exchange and Tourism Incomes: An Econometric Perspective On Turkey”, Journal of Business, Economics and Finance, 1(1), 30-37.
Aslan, A. (2008). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Turizm İlişkisi Üzerine Ekonometrik Analiz. MPRA Munich Personal RePEc Archive, Paper No: 10611, September 2008, pp.1-11.
Bahar, M. (2009). Türkiye’de Sağlık Turizminin Geleceği. Sağlık Turizmi Bülteni, 8, 16- 19.
Bahar, O. (2006). Turizm Sektörünün Türkiye’nin Ekonomik Büyümesi Üzerindeki Etkisi: Var Analizi Yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 137-150.
Bahar, O. & Bozkurt, Kurtuluş. (2010). “Gelişmekte Olan Ülkelerde Turizm-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Dinamik Panel Veri Analizi,” Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21(2), Güz-2010, 255-265.
Bahar, O. & Kozak, M. (2012). Turizm Ekonomisi (4. Baskı). Detay Yayıncılık.
Balaguer, J. & Cantavella-Jorda, M. (2002). Tourism As A Long-Run Economic Growth Factor: The Spanish Case. Applied Economics, 34(7), 877-884. https://doi.org/10.1080/00036840110058923.
Bayer, M.Z. (1992). Turizme giriş. İşletme Fakültesi Yayını.
Blake, A. (2000). The Economic Effects of Tourism in Spain. Tourism and Travel Research Institute Discussion Paper 2000/2.Retrieved March 23, Christel DeHann Tourism and Travel Research Institute, Nottingham University, UK.
Bozkurt, E. & Topçuoğlu, Ö. (2013). “Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Turizm İlişkisi”, Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sayı:7, s.91-105.
Brıda, Juan, Gabriel; CARRERA, Edgar, Sanchez & RISSO, Wiston, Adrian. (2008). “A Long-Run Equilibrium Demand Function: The Mexican Tourism”, Tourismos: An International Multidisciplinary Journal of Tourism, Volume:3, Issue:1, pp.66-82.
Croes, R. & VANEGAS, M. (2003). “Growth, Development and Tourism in a Small Economy: Evidence from Aruba”, The International Journal of Tourism Research, Volume:5, Issue:5, September-October 2003, pp.315–330.
Çeken, H. (2008). “Turizmin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi Üzerine Teorik Bir İnceleme”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:X , Sayı: II, s.293-306.
Çelik, A. (2008). “Kültür Turizmi Çerçevesinde İnanç Turizmi Diyarbakır İli Örneği”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, Mart-2008, Ankara.
Çetintaş, H. & Bektaş, Ç. (2008). Türkiye'de Turizm ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Kısa ve Uzun Dönemli İlişkiler. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt 19, Sayı 1, Bahar-2008, s.37-44.
Çoban, O. & Özcan, Ceyhun C. (2013). “Türkiye’de Turizm Gelirleri-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Nedensellik Analizi (1963-2010)”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İibf Dergisi, Nisan 2013, Cilt:8, Sayı:1, S.243-261.
Drıtsakıs, Nikolaos. (2004). “Tourism As A Long-Run Economic Growth Factor: An Empirical Investigation For Greece Using Causality Analysis”, Tourism Economics, Volume:10, Issue:3, Pp.305-316.
Eadıngton, William, R. & Redman, Milton. (2011). “Economics And Tourism”, Annals Of Tourism Research, Volume:18, Issue:1, January 2011, Pp.41-56.
Erkan, Birol; Kara, Oğuz & Harbalıoğlu, Melda. (2013). “Türkiye’de Turizm Gelirlerinin Belirleyicileri”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 39, Kasım – Aralık 2013, S.1-20.
Erol, Mikdat. (2003). Turizm Pazarlaması, Ekin Kitabevi, İstanbul.
Fayıssa, Bichaka; Nsıah Christian. & Tadasse Badassa. (2007). “The Impact Of Tourism On Economic Growth And Development İn Africa”, Department Of Economics And Finance Working Paper Series, August-2007, Pp.1-22.
Freyssınet, Jacques. (1985). Azgelişmişlik İktisadı, Çevirenler: M. Ali Kılıçbay-Tezer Öçal, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Ghali, Moheb, A. (1976). “Tourism And Economic Growth: An Empirical Study”, Economic Development And Cultural Change, Vol:24, No:3, Pp.527-538.
Gökovalı, Ummuhan & Bahar, Ozan. (2006). “Contribution Of Tourism To Economic Growth İn Mediterrranean Countries: A Panel Data Approach”, Anatolia An International Journal Of Tourism And Hospitality Research, Volume:17, Issue:2, Pp.155–168.
Gray, Peter, H. (1982). “U.S. Tourism Demand İn Mexico: Comment”, Annals Of Tourism Research, Volume:9, Issue:2, 1982, Pp.262-264.
Gray, H. Peter (1982). The Contributions Of Economics To Tourism. Annals Of Tourism Research, 9(1), 105–125. Https://Doi.Org/10.1016/0160-7383(82)90037-8.
Günal, Veysi; Alaeddinoğlu, Faruk & Şahinalp, M. Sait. (2009). “Türkiye’ye Yönelik Kültürel Turizm Turları Ve Başlıca Güzergâhlar”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Http://Sbe.Gantep.Edu.Tr) 2009, Cilt:8, Sayı:1, S.275 -298.
Gündüz, Lokman. & Hatemi, Abdulnasser. (2005). “Is The Tourism-Led Growth Hypothesis Valid For Turkey”, Applied Economics, Volume:12, Issue:8, Pp.499-504.
Gürbüz, Ali Kemal. (1998). Turizmin Ekonomik Analizi, Alem Basım Yayım, 1. Baskı, Balıkesir.
Güzel, F. Özlem. (2010). Turistik Ürün Çeşitlendirmesi Kapsamında Yeni Bir Dinamik: İnanç Turizmi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Cilt:2, Sayı:2, S.87-100.
Hazari, Bharat, R. & Sgro, Pasquale, M. (1995). “Tourism And Growth İn A Dynamic Model Of Trade”, The Journal Of International Trade And Economic Development, Volume:4, Issue:2, Pp.243-252.
Henderson, Joan, C. (2002). “Managing Tourism And Islam İn Peninsula Malaysia”, Tourism Management, Volume:24, Pp. 447–456.
Henry, Edmund, W. & Deane, Brian. (1997). “The Contribution Of Tourism To The Economy Of Ireland İn 1990 And 1995”, Tourism Manage, Volume:18, Pp.535-553.
Hepaktan, Erdem. & Çınar, Serkan. (2010). “Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri”, Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. Dergisi, Cilt.8, Sayı:2, S.135-154.
Herbert, David. (2001). Literary Places, Tourism And The Heritage Experience, Annals Of Tourism Research, Volume:28, Issue:2, Pp.312-333.
Hughey, M. (2008). “Religious Travel Symposium”, Leisure Group Travel Special Edition, February-2008, Pp.26-28.
Işık, Cem. (2010). “Türkiye’de Yabancı Ziyaretçi Harcaması Ve Turizm Gelirleri Ilişkisi: Bir Eşbütünleşme Analizi (1970-2008)”, Sosyo-Ekonomi, Temmuz-Aralık, Cilt:2, S.115-128.
Kandır, Serkan, Yılmaz; Karadeniz, Erdinç, Özmen, Mehmet & Önal, Yıldırım, Beyazıt. (2008). “Türk Turizm Sektöründe Büyüme Göstergelerinin Turizm İşletmelerinin Finansal Performansına Etkisinin İncelenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:10, Sayı:1, S.211- 237.
Kanıbir, Hüseyin. & Kaşlı, Mehmet. (2007). İnanç Turizmi. Bulu, M. Ve Eraslan, İ. (Editörler) İçinde, Sürdürülebilir Rekabet Avantajı Elde Etmede Turizm Sektörü Sektörel Stratejiler Ve Uygulamalar. İstanbul: Urak Yayınları, S. 151-171.
Kara, Oğuz; Çömlekçi, İstemi & Kaya, Vahdet. (2012). “Turizm Gelirlerinin Çeşitli Makro Ekonomik Göstergeler İle İlişkisi: Türkiye Örneği (1992–2011)”, Aibü-İibf Ekonomik Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Bahar 2012, Cilt:8, Sayı:1, S.75-100.
Katırcıoğlu, Salih. (2009). "Tourism, Trade And Growth: The Case Of Cyprus," Applied Economics”, Taylor And Francis Journals, Volume:41, Issue:21, Pp.2741-2750.
Kennedy, Peter. (2006). Ekonometri Kılavuzu, Çeviren: Muzaffer Sarımeşeli Ve Şenay Açıkgöz, Gazi Kitabevi, 5. Baskı, Ankara.
Kızılgöl, A. Özlem. & Erbaykal, Erman. (2008). “Türkiye'de Turizm Gelirleri İle Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bir Nedensellik Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:2, S.351-360.
Kozak, Nazmi; Kozak, Meryem, A. & Kozak, Metin. (2008). Genel Turizm. Ankara: Detay Yayıncılık, Ankara.
Kültür Ve Turizm Bakanlığı. (2012). İnanç Turizmi, Http://Www.Ktb Yatirimisletmeler.Gov.Tr/Tr, 10173/İnanc-Turizmi.Html, [Erişim Tarihi 18.11.2018].
Laderlah, Siti; Rahman, Anis, Awang, Suhaimi Ab, Man, Khairil & Man, Yaakob Che. (2011) “A Study On Islamic Tourism: A Malaysian Experince”, 2011, 2. Nd International Conference On Humanities, Historical And Social Sciences Ipedr, Volume:17, Pp.184-189.
Lee, Chien-Chiang & Chang, Chun-Ping. (2008). “Tourism Development And Economic Growth: A Closer Look At Panels”, Tourism Management, Volume:29, Pp.180–192.
Modeste, Nelson, C. (1995). “The Impact Of Growth İn The Tourism Sector On Economic Development: The Experience Of Selected Caribbean Countries”, Economia Internazionale, Volume:48, Pp.375-385.
Moorhead, Gregory & Grıffın, Ricky, W. (1989). Organizational Behaviour, Houghton Miffin Company, Boston, 2. Edition, Usa.
Oh, C. O. (2005). The Contribution Of Tourism Development To Economic Growth İn The Korean Economy. Tourism Management, 26(1), Pp.39–44. Https://Doi.Org/10.1016/J.Tourman.2003.09.014
Okuyucu, Ayşe & Somuncu, Mehmet, (2013). “Türkiye’de İnanç Turizmi: Bugünkü Durum, Sorunlar Ve Gelecek”, International Conference On Religious Tourism And Tolerance, May-2013, Editör: Muhsin Kar, Konya, S.627-643.
Olalı, Hasan & Timur, Alp, (1986). Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Ofis Ticaret Matbaacılık, İzmir.
Ongan, Serdar & Demiröz, Dündar, M. (2005). “The Contribution Of Tourism To The Long-Run Turkish Economic Growth”, Ekonomicky Casopis, Cilt:53, Sayı:9, S.880-894.
Özdemir, Ali Rıza. & Öksüzler, Oktay, (2006). “Türkiye’de Turizm Bir Ekonomik Büyüme Politikası Aracı Olabilir Mi? Bir Granger Nedensellik Analizi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:16, S.107-126.
Özen, Fikri. (2017). “Türkiye’de Turizm Sektörünün İktisadi Büyüme Üzerindeki Etkisi” Econder, International Academic Journal, Cilt:1, Sayı:2, S.96-110.
Özgüven, Ali. (1988). İktisadi Büyüme İktisadi Kalkınma Sosyal Kalkınma Planlama Ve Japon Kalkınması, Filiz Yayınları, İstanbul.
Pedronı, Peter. (2004). “Panel Cointegration: Asymptotic And Finite Sample Properties Of Pooled Time Series Tests With An Application To The Ppp Hypothesis”, Econometric Theory, Volume:20, Cambridge University Press, Usa, Pp.597–625.
Raj, Razaq. & Morpeth, Nigel, D. (2007). Religious Tourism And Pilgrimage Management: An International Perspective. Cabı U.K.
Reısınger, Yvette. (2009). International Cultural Tourism Cultures And Behaviour. Elsevier.
Rıchards, Greg. (2007). Cultural Tourism: Global And Local Perspectives, Howard Press, New York, Abd.
Samımı, Ahmad, Jafari; Sadeghı, Somaye & Sadeghı, Soraya. (2011). “Tourism And Economic Growth İn Developing Countries: P-Var Approach”, Middle-East Journal Of Scientific Research, Volume:10, Issue:1, Pp.28-32.
Sargın, Sevil. (2006). Yalvaç’ta İnanç Turizmi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2), S.1–18.
Seetanah, B. (2011). Assessing The Dynamic Economic İmpact Of Tourism For Island Economies. Annals Of Tourism Research, 38(1), Pp.291–308. Https://Doi.Org/10.1016/ J.Annals.2010.08.009
Sevinç, H. & Azgün, S. (2012). Bölgesel Kalkınma Ve İnanç Turizmi Bağlamında Akdamar Kilisesi Örneği. Uluslararası Sosyal Ve Ekonomik Politikalar Dergisi. Sayı.2, S.17-21.
Scott, Noel & Jafarı, Jafar. (2010). Tourism İn The Muslim World (Bridging Tourism Theory And Practice, Volume:2, İngiltere, Emerald Group Publishing Limited.
Stynes, Daniel, J. (1997). Economic Impacts Of Tourism, Retrieved From Https://Msu.Edu/Course/Prr/840/ Econimpact/Pdf/Ecimpvol1.Pdf, Pp.1-19.
Sugıyarto, Guntur; Blake, Adam, & Sınclaır, Thea, M. (2003). “Tourism And Globalization”, Annals Of Tourism Research, Volume:30, Issue:3, Pp.683–701.
Süral, Pınar & Topaloğlu, Tayfun. (2008). “Motivasyonda Kapsam Kuramları”, “Liderlik Ve Motivasyon” Adlı Kitapta Bölüm Adı, Editör: Celaleddin Serinkan, Liderlik Ve Motivasyon, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Tekin, Ömer, Akgün. (2014). İslami Turizm: Dünyadaki Ve Türkiye’deki Genel Durum Üzerine Bir İnceleme, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 29, S. 750-767.
Tımothy, Dallen, J. & Olsen, Daniel, H. (2006). Tourism, Religion And Spiritual Journeys, Routledge Publication, First Published 2006, 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon Ox14 4rn, 270 Madison Ave, New York, Ny 10016.
Tunç, Azize. & Saç, Firuzan. (1998). Genel Turizm Gelişimi Ve Geleceği, Detay Yayıncılık, Ankara.
Türsab, (Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği). (2014). İnanç Turizmi 2014 Raporu, Türsab Yayınları, İstanbul, Eylül 2014, S.1-8. (Www.Tursab.Org.Tr)
Uysal, Doğan; Erdoğan, Savaş. & Mucuk, Mehmet. (2004). “Türkiye’de Turizm Gelirleri İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki (1992-2003)”, Selçuk Üniversitesi, İibf Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı:8, S.162-170.
Ülgener, Sabri F. (1991), Milli Gelir, İstihdam Ve İktisadi Büyüme, Der Yayınları, Yedinci Basım, İstanbul.
Ünlüönen, Kurban; Tayfun, Ahmet. & Kılıçlar, Arzu. (2007). Turizm Ekonomisi, Nobel Yayıncılık, Yayın No:1210, 1. Basım, Ankara.
World Bank, (2017). World Development Indicators, (Dünya Bankası Ekonomik Göstergeleri), (Www.Data.Worldbank.Org/İndicators, Erişim Tarihi:01.10.2018).
World Travel & Tourısm Councıl, (Wttc), (2013). World Travel & Tourism Economic Impact World 2013, London, Se1 0hr, Uk. pp.1-24.
World Travel & Tourısm Councıl, (Wttc), (2015). Economic Impact 2015 World, The 2015 Travel & Tourism Economic Research, Head Of Research: Rochelle Turner, London, Se1 0hr, Uk.
Wrıght, K. (2007). Religious Tourism, A New Era, A Dynamic Industry Leısure Group Travel Special Edition, November 2007, pp: 8-16.
Yağcı, Ö. (2003). Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara.
Yavuz, Nilgün Çil. (2006). “Türkiye’de Turizm Gelirlerinin Ekonomik Büyümeye Etkisinin Testi: Yapısal Kırılma Ve Nedensellik Analizi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(2), 162-171.
Yıldırım, J. & Öcal, N. (2004). “Tourism And Economic Growth İn Turkey”, Ekonomik Yaklaşım, Cilt:15, S.131-141.
Yılmaz, G., Erdinç, S., B. & Küçükali, S. (2013). “İnanç Turizmi Çerçevesinde Antalya Destinasyonunun İncelenmesi; Dinler Bahçesi Örneği”, International Conference On Religious Tourism And Tolerance, 9-12 May 2013, Konya, Pp.1041-1055.
Zhou, Deying; Yanagıda, John, F., Chakravorty, Ujjayant, & Leung, Pingsun. (1997). “Estimating Economic Impacts From Tourism”, Annals Of Tourism Research, Volume:24, Issue:1, Pp.76-89.
Elektronik Adresler
www.tursab.org.tr. www.ktb.gov.tr. www.ktb.yatirimisletmeler.gov.tr.
www.data.worldbank.org/indicator. www.zh.wttc.org www.unwto.org.
www.prezi.com. www.tuik.gov.tr. www.tr.undp.org.
www.tayfuntopaloglu.com. www.dpt.gov.tr. www.unicef.org.
www.dataoecd.org, www.cemalakin.wordpress.com.tr.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.