NİZAMÜLMÜLK’ÜN DEVLET-İ EBED MÜDDET EKSENİNDE DAİRE-İ ADLİYE TEMELLİ İDEAL SULTAN TASAVVURU

Özet

İslam siyaset düşüncesinin ürettiği siyasetname eserleri, dönemlerinin siyasi ve tarihi şartlarını, devletin idari işleyişini, padişahın görev ve sorumluluklarını, toplumun yapısını, entelektüel birikimlerini ve daha birçok konu başlığını içerisinde barındırmakla birlikte İslam siyaset düşüncesi literatürünün gelişmesine de katkı sunmuştur. Bu eserler, devlet idaresinin başı olan sultanın hangi vasıflara sahip olması gerektiğinin de kılavuzluğunu yapmıştır. Hükümdarın, din ve devlet birlikteliğinin bir sembolü olduğu, tarihsel koşulların ve mezhepsel yaklaşımların ortaya koyduğu imamet ve hilafet anlayışının ekseni üzerinde kritik bir noktada durduğu görülmüştür. Bu çerçevede ideal hükümdar tipolojisinin öznesi oluşturulmuştur. Bu çalışmada İslam siyaset düşüncesi felsefesinin ürettiği düşünce sistematiği üzerinden tarihsel koşulları içerisinde Büyük Selçuklu Devleti veziri Nizamülmülk’ün, ideal hükümdarın hangi vasıflara sahip olması gerektiği önerileri Siyerülmülk adlı siyasetname eseri üzerinden ele alınmıştır. Çalışma nitel bir araştırma olup ana kaynağının okunması üzerinden literatür taramasını kapsayan doküman incelemesi yöntemi ile hazırlanmıştır. Nizamülmülk’ün, uzun yıllar hizmetinde bulunduğu Büyük Selçuklu Devleti sultanlarına sunduğu, devlet idaresi alanındaki bilgi, birikim ve tecrübelerini içeren siyasetname eserinin, Büyük Selçuklu Devletinin siyasi, idari, askeri devlet örgütünün birçok alanındaki yapı, usul ve adabın bilgisini tarihsel koşulları içerisinde sunan bir belge niteliği taşıdığı bilgisine ulaşılmıştır. Merkezi yönetimin yürütücüsü olan ideal sultan vasıflarının ve erdemliliğinin, tevhid temeline oturtulan, devlet-i ebed müddet anlayışının adalet dairesi çerçevesi ile ilişkilendirilmesi önemli bulunmuştur.