HASANKEYF ŞEHİRCİLİK VE TARİHİ

HASANKEYF URBANISM AND HISTORY

Özet

Hasankeyf, Anadolu’nun güneydoğu kesiminde Batman ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Hasankeyf’in tarihi geçmişine, kurulduğu coğrafi yapıya ve şehri tam anlamıyla çevreleyen Dicle Nehri’ne bakıldığında burada çok eski çağlardan beri bir yerleşimin olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Hasankeyf tepesinin Neolitik özellikler taşıması ve iç kalenin Urartu-Asur dönemine ait taş temellerini koruması, Hasankeyf’in yerleşime uygun olmasından da kaynaklanmaktadır. Hasankeyf ismine ilk olarak Süryani kaynaklarında rastlanmaktadır. Hasankeyf daha sonra bu iller arasında sürekli personel değişimiyle Roma-Pers çatışmasında önemli bir savaş alanı haline gelmiştir. Bu savaşlar devam ederken Doğu Roma (Bizans) İmparatoru II. Konstantin (337-361), ülkesini Sasani saldırılarından korumak için buraya bir kale inşa etmeye karar vermiştir. Doğu Roma İmparatorluğu’nun son kalesi olan bu şehrin stratejik öneminin bu günden itibaren daha da arttığı söylenebilir.  VII. yüzyılın ilk yarısında İslam ordularının eline geçen Bir Hasankeyf, bir süre Emevi ve Abbasi valileri tarafından yönetilmiştir. Hasankeyf de Hamdani ve Mervanilerin egemenliği altındaydı ancak Artuklular ve Eyyubilerin egemenliği altında en parlak dönemine ulaşmıştır. Hasankeyf, 1462 yılından itibaren Akkounius’un hakimiyeti altına girmiş ve bu idare 20 yıl sürmüştür. Bunun üzerine şehirde Safevi ve Osmanlı nüfuzunu artırma çabaları başladı ve şehir bir kez daha Eyyubi padişahlarının eline geçmiştir. Nihayet 1516 yılında Hasankeyf tamamlanarak Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Hasankeyf in mimari yapılarında kalitesiz malzemenin kullanılması, yapıların acele yıkılmasına sebep olduğu şeklinde dış (savaşlar, naturel etmenler) sebeplerin de varlığı göz önüne alındığında işi daha da güçleştirmiştir. Hasankeyf şehirciliğinin anlaşılması açısından İç Kale çok önemlidir. Roma Döneminde Hasankeyf bir garnizon olarak inşa edildiğinde Sasanilere karşı bir üs olması hasebiyle, tipik Roma kent planları özelliklerinin aranması doğru olmasa gerekir. İslami Dönemde meydana getirilen cami, mescid, türbe şeklinde muhtelif mimari unsurların yer alması, Hasankeyf şehirciliğinin anlaşılması açısından irdelenmesi ihtiyaç duyulan mimari unsurlardır. Bu bağlamda Hasankeyf Şehri, büyük seviyede Artuklu ve Eyyübi dönemlerinde şekillenmiş ve Ortaçağ dünyasının mühim başkentlerinden biri olmuştur. Araştırmamızda bu konulara yer verilerek Hasankeyf’in Şehircilik tarihini incelemektedir.