OSMANLI DÖNEMİ’NDE DİYARBAKIR İNGİLİZ KONSOLOSLUĞU’NUN ERMENİLERLE OLAN MÜNASEBETİNE GENEL BİR BAKIŞ

Özet

Tarihi Eski Yunan Site Devletleri’ne dayandırılan Konsolosluk Kurumu, ilk devirlerde devletlerarası ticareti geliştirmenin aracı olarak kullanıldı. Devletler yüzyıllarca iktisâdi faaliyetlerine bu kurum sayesinde katkı sağladı. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin toprakları batı yayılmacılığının önemli bir sahası haline geldi. Batılı büyük devletler, Osmanlı coğrafyasında siyasi emellerine ulaşmak için farklı politikalar uygulamaya çalıştı. Konsoloslukları da bu amaçlarına ulaşmak için kullanmışlardır. Rusya’nın Osmanlı toprakları içerisindeki adımları, İngiltere’yi tedirgin etmişti. İngiltere, Rusya’nın hareketlerine karşı Osmanlı topraklarında farklı çalışmalarda bulundu. Çalışmalarına katkı sağlamak ve doğuda Rusların faaliyetlerine engel olabilmek için de Osmanlı topraklarında konsolosluk açtı. Süreç içerisinde de Osmanlı’nın özellikle doğu topraklarındaki konsolosluk sayısını arttırdı. Bu bağlamda hem coğrafi ve hem de stratejik olarak çok önemli bir konumda olan Diyarbakır’daki İngiltere konsolosluğu dikkat çekmeye başladı. Bu yolla İngilizler, Ermenilere destek vererek Diyarbakır ve doğu vilayetlerinde Ermeni sorununun çıkmasında pay sahibi oldu. Böylece Konsolosluklar aslî görevlerinin tamamen dışında hareket ederek, devletlerin siyasi emelleri doğrultusunda hizmet veren kuruluşlar haline geldi. Öyle ki bu kurum, 19. yüzyıl itibariyle devletin bünyesinde yıkıcı ve bölücü faaliyetlere sebep olan kurumlara dönüştü. Bu durum Osmanlı Devleti’nin mevcut düzenine yarardan ziyade zarar vermeye başlayınca devlet konsoloslukların yetkilerinde kısıtlama yoluna gitti. Son olarak da Lozan’la birlikte kapitülasyonları tamamen kaldıra